Hoài sơn - Vị thuốc nam chữa bệnh trọng

Tìm hiểu về vị thuốc hoài sơn

Tên gọi khác: Củ mài, khoai mài, sơn dược, chính hoài, thự dự.

Bộ phận dùng: Hoài sơn hay sơn dược (Rhizoma Dioscoreae) là thân rễ phơi hay sấy khô của thân củ mài (Dioscorea persimilis Prain et Burkill - Dioscorea oppositifolia Lour) thuộc họ củ mài (Dioscorea)

Cây hoài sơn

Các giai đoạn chế biến Hoài sơn:

• Thu hoạch và xử lý: Đào về, rửa sạch tạp chất. Chế biến ngay, không để quá 3 ngày, gọt sạch lớp vỏ ngoài, cắt đoạn nếu cần.
• Sấy sinh lần thứ 1, tỷ lệ 2%: Xếp củ mài vào lò theo lối củi lợn, củ to ở dưới, củ nhỏ trên. Lưu huỳnh chia đều, đốt nhiều lần, mỗi lần 200g và cách nhau 4-6 giờ. Thời gian sấy là 3 ngày đêm.
• Ủ củ mài: Ủ ngay trong lò sấy 1 đêm, đem phơi khô ở 60-70 độ C.
• Sấy sinh lần thứ 2, tỷ lệ 1%: Nếu là hoài sơn dùng nội địa thì chỉ sấy 1 đêm rồi đem phơi khô, đóng gói.
• Ủ lần thứ 2: nếu là hoài sơn xuất khẩu thì đem ủ vào trong chum vại có dậy tải ướt 1 đêm.
• Lăn tròn kỹ lần 1, gọt sữa lại nếu cần, và lăn tròn lần 2.
• Phơi và lau sạch: phơi thật khô và đánh bóng, lau bột ngoài bằng khăn ẩm.
• Sấy sinh lần thứ 3, tỷ lệ 0,2%, sấy lần thứ 3 để bảo quản tốt. Thời gian sấy là 1 đêm, không làm gãy, sây sớt củ (độ ẩm củ mài phải đạt được 10%)
• Đóng gói và bảo quản: Đóng vào hòm sạch, lót giấy chống ẩm. Để nơi khô ráo, thoáng mát, định kỳ kiểm tra, nếu bị mọt, sấy sinh lại theo tỷ lệ 0,2-0,3%.

Tính vị:

• Vị ngọt, tính bình
• Vào các kinh: tỳ, vị, phế, thận.
• Trong hoài sơn có tinh bột, chất béo, chất nhầy (có tài liệu ghi: Trong hoài sơn có chất mucin là protid nhớt, allantoin, acid amin, arginin và cholin. Ngoài ra còn có Maltoza là men tiêu hóa của maltosa)

Tác dụng: Mạnh tỳ vị, bổ phổi, bổ thận.

Công dụng: Bổ ngũ tạng, mạnh gân xương, chữa ỉa chảy, lỵ lâu ngày, tiêu khát, yếu gầy, di tinh, bạch đới, chóng mặt, hoa mắt, đau lưng.

Liều dùng: Ngày dùng từ 12-24g dưới dạng thuốc sắc hay thuốc bột.

Kiêng kỵ: Bệnh có thấp nhiệt thực tà không được dùng.

Tương kỵ: kỵ: miễn, ghét: cam toại, đồng, sắt.

Các bài thuốc hay có hoài sơn

Hoài sơn vị thuốc cứu cánh cho người bị viêm đại tràng

1. Thang bí nguyên

Thành phần:

• Sơn dược 12g
• Kim anh tử 12g
• Táo nhân 12g
• Khiếm thực 12g
• Phục linh 12g
• Bạch truật 12g
• Đảng sâm 12g

Bào chế: Dạng sắc uống

Công dụng: Thuốc ích thận cố tinh, dùng trong các trường hợp hư gây mộng tinh, di tinh, hoạt tinh, tiểu tiện vặt, phụ nữ đới hạ (bạch đới).

Liều dùng: Sắc uống

2. Thuốc sắc nhất vị thư dự

Thành phần: Sơn dược

Bào chế: Dạng thuốc sắc

Công dụng: Thuốc nhuận phế chữa ho, dùng trị các chứng phế thận âm hư, ho hen suyễn lao phổi, sốt về chiều, khó thở, mồ hôi tự ra.

Liều dùng: Sắc uống, thay nước chè.

Chú ý: Chữa chứng đi lỵ cấm khẩu: Dùng sơn dược, nửa sống nửa chín, tán nhỏ, mỗi lần uống 12g với nước cơm

3. Thang ngọc dịch

Thành phần:

• Sơn dược 24g
• Tri mẫu 12g
• Hoa phấn 12g
• Cát căn 12g
• Hoàng kỳ 12g
• Kê nội kim 8g
• Ngũ vị tử 6g

Bào chế: Dạng thuốc sắc

Công dụng: Thuốc sinh tân chỉ khát, dùng trong trường hợp âm hư, tân dịch khô kiệt, sốt cao, miệng khát, đái tháo đường.

Liều dùng: Sắc uống

4. Trị bệnh đái tháo đường

Thành phần:

• Sơn dược 32g
• Thiên hoa phấn 12g
• Mạch môn đông 12g
• Phúc bồn tử 12g

Bào chế: Dạng thuốc sắc

Công dụng: Trị bệnh đái tháo đường

Liều dùng: Sắc uống

5. Thuốc bổ dạ dày

Thành phần:

• Hoài sơn 10g
• Bạch truật 8g
• Phục linh 6g
• Trần bì 5g

Bào chế: Dạng sắc uống

Công dụng: Thuốc bổ dùng trong bệnh dạ dày và ruột.

Liều dùng: Sắc uống

6. Sơn dược thang

Thành phần:

• Hoài sơn 20g
• Bạch truật 20g
• Cát căn 20g
• Hoàng kỳ 20g
• Cam thảo 8g
• Phòng đảng sâm 20g

Bào chế: Dạng thuốc sắc

Công dụng: Trị đái tháo đường

Liều dùng: Sắc uống

7. Sơn dược hoàn

Thành phần:

• Sơn dược 40g
• Nhân sâm 40g
• Trạch tả 40g
• Sinh địa 40g
• Phục linh 40g
• Phòng phong 40g

Bào chế: Dạng thuốc hoàn. Tán bột, trộn đều, luyện với tá dược thích hợp, làm hoàn.

Công dụng: Trị các chứng hoàng phong bất túc

Liều dùng: Ngày uống 24g thuốc hoàn, uống lúc đói.

Chú ý: Đây là bài: Lục vị địa hoàng hoàn, bỏ mẫu đơn bì, sơn thù và thêm nhân sâm, phòng phong.

Tóm lại, hoài sơn có nhiều tác dụng đối với lại sức khỏe con người và nhiều công dụng trong điều trị bệnh. Theo Đông y, hoài sâm được ứng dụng trong những bài thuốc chữa táo bón, suy nhược cơ thể, nóng sốt khát nước, ăn khó tiêu, đau dạ dày, viêm ruột, kiết lỵ lâu ngày,… Tuy nhiên, trước khi áp dụng điều trị bằng các bài thuốc từ hoài sâm, người bệnh cần hỏi ý kiến của bác sĩ.

>>Xem thêm: Sơn Thù có tác dụng gì? Tìm hiểu về vị thuốc Sơn Thù