[Góc tìm hiểu] Học thuyết Âm Dương ứng dụng trong Y học Cổ truyền

Học thuyết âm dương luôn được áp dụng trong chữa trị bệnh nan y

1. Định nghĩa

Học thuyết âm dương đã được nghiên cứu phát triển từ 3000 năm trước bởi các nhà triết học cổ đại phương Đông

1.1 Học thuyết âm dương là gì?

Học thuyết âm dương là nền tảng tư duy của các ngành học thuật phương Đông đặc biệt là y học từ lý luận đến thực hành, trong chẩn đoán, phòng bệnh, chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe con người, bào chế, sử dụng thuốc.

Học thuyết âm dương cũng có thấy nguyên nhân phát sinh, phát triển và tiêu vong của vạn vật do hai yếu tố cơ bản (âm, dương) trong sự vật quyết định. 

1.2. Phân định âm dương

2. Quy luật cơ bản của học thuyết âm dương

Học thuyết âm dương được thể hiện rõ ràng theo những quy luật nhất định. Bạn có thể hiểu quy luật cơ bản của học thuyết âm dương như sau: 

2.1. Âm dương đối lập

Học thuyết âm dương đối lập chính là mâu thuẫn chế ước, đấu tranh lẫn nhau giữa hai mặt âm dương như ngày với đêm, như nóng với lạnh.

2.2. Âm dương hỗ căn

Hỗ căn là nương tựa vào nhau của hai mặt âm dương như đồng hóa và dị hóa, hưng phấn và ức chế, âm phải có dương và ngược lại mới tồn tại được.

2.3. Âm dương tiêu trưởng

• Tiêu nghĩa là sự mất đi
• Trưởng nghĩa là sự trưởng thành

Âm dương tiêu trưởng nói lên sự không ổn định mà luôn biến động không ngừng của vật chất, khi lâu, tiêu thì dương trưởng và ngược lại. Quá trình biến động thường theo một chu kỳ nhất định như sáng và tối trong một ngày, bốn mùa trong năm.

Khi sự biến động vượt quá mức bình thường thì có sự chuyển hóa âm dương: “Cực âm tất dương, cực dương tất âm, hàn cực sinh nhiệt, nhiệt cực sinh hàn”.

2.4. Âm dương bình hành

Âm dương bình hành là vận động không ngừng nhưng luôn luôn giữ được thế thăng bằng giữa hai mặt đối lập, là cân bằng cùng tồn tại, cân bằng động, cân bằng sinh vật.  Âm dương bình hành trong sự Tiêu trưởng và tiêu trưởng trong thể bình hành. Nếu sự cân bằng này bị phá vỡ thì sự vật có nguy cơ bị diệt vong, không tồn tại.

3. Ứng dụng trong y học 

Học thuyết âm dương chính là kim chỉ nam cho mọi hoạt động của y học cổ truyền. Nó xuyên suốt từ lý luận tới thực tế lâm sàng, từ phòng bệnh tới chữa bệnh, từ chế thuốc tới dùng thuốc. 

Đầu tiên là trong phân định tính chất âm dương trong cơ thể thì:

• Âm sẽ bao gồm các tạng bên trong cơ thể, tinh, huyết, các đường kinh âm, ngực, bụng,...ở nửa người bên trái.
• Dương sẽ bao gồm da, cơ, cân, khớp, lông, tóc, móng, vệ khí, lưng, các đường kinh dương, các phủ và ở phía nửa người bên phải.

Theo đó, bệnh tật phát sinh là do sự mất cân bằng âm dương trong cơ thể. Một bên quá mạnh còn một bên quá yếu, âm thịnh dương suy hoặc âm hư dương hư đều sẽ khiến cho cơ thể mất cân bằng, từ đó dẫn tới chức năng các tạng bị suy yếu. 

Cũng theo phép lý giải đó, nếu một bên quá mạnh thì dùng phép tả, dùng thuốc có tính đối lập để xóa bỏ phần thừa. Còn nếu một bên quá yếu thì dùng phép bổ tức, sử dụng thuốc có tính chất đền bù vào chỗ thiếu hụt. 

Bào chế thuốc luôn tuân thủ nghiêm ngặt theo học thuyết âm dương

Học thuyết âm dương cũng được áp dụng trong bào chế thuốc. Để làm ổn định hoặc biến đổi một phần dược tính - tăng giá trị sử dụng của dược liệu thì cần sử dụng thuốc có tính đối lập để thay đổi dược tính. Chẳng hạn như Sinh địa lạnh đem tẩm Gừng, Sa nhân rồi chưng, sấy 9 lần sẽ được vị Thục địa có tính ấm,....

Thông qua phân tích học thuyết âm dương, y học cổ truyền luôn hướng người bệnh phải rèn luyện tính thích nghi với môi trường. Để từ đó có thể tự tạo lập, cân bằng âm dương trong cơ thể và xây dựng được cơ chế phòng bệnh tự nhiên. 

Như vậy chúng tôi đã giúp bạn hiểu được rõ hơn về học thuyết âm dương và ứng dụng của học thuyết này trong YHCT. Đây là một trong những học thuyết giúp cho YHCT đưa ra được những phương thuốc có thể hỗ trợ điều trị vào gốc căn nguyên gây bệnh và ngừa tái phát hiệu quả hơn, an toàn hơn. 

>> Tìm hiểu về Học thuyết ngũ hành ứng dụng trong Y học Cổ truyền