CÔNG TY CỔ PHẦN DƯỢC PHẨM PQA
Học tập và làm theo lời dạy của Thánh Y Hải Thượng Lãn Ông

[Góc tìm hiểu] Học thuyết ngũ hành ứng dụng trong Y học Cổ truyền

Tác giả:
Tham vấn Y khoa:

Học thuyết Ngũ hành lý giải chi tiết hơn về quá trình vận động, cơ chế của sự tiêu trưởng và chuyển hóa của vật chất. So với học thuyết âm dương, học thuyết ngũ hành chi tiết hơn, sâu sắc hơn. Hãy cùng Thuốc Nam PQA tìm hiểu chi tiết trong bài chia sẻ dưới đây. 

1. Định nghĩa ngũ hành là gì?

Ngũ hành chính là 5 nhóm vật chất, 5 dạng vận động phổ biến của vật chất với những thuộc tính khác nhau bao gồm: kim (kim loại), mộc (gỗ), thuỷ (nước), hoả (lửa), thổ (đất). Cụ thể:

  • Kim (kim loại): gồm những sự vật thanh khiết, thu kiếm và được đưa xuống dưới
  • Mộc (gỗ): là hình thái đại diện cho sự sinh sôi và phát triển của cây, chúng sẽ phát triển theo chiều hướng lên trên, ra bên ngoài. Do đó những sự vật có tính sinh trường, thông thoát đều thuộc hành Mộc.
  • Thủy (nước): đặc trưng của Thủy chính là  tính tư nhuận, hướng xuống dưới. Những sự vật nào hướng xuống dưới và có tính tư nhuận, hàn lương đều được xếp vào hành Thủy.
  • Hỏa (lửa): Biểu thị cho sức nóng, tính hướng lên trên. Những sự vật có tính ôn nhiệt, hướng bốc lên trên đều thuộc hành Hỏa.
  • Thổ (đất): Sự vật mang tính hóa sinh, có công dụng truyền tải, thu nạp.

Ngũ hành còn có ý nghĩa là sự vận động, chuyển hoá của các chất trong thiên nhiên và của tạng phủ trong cơ thể. 

2. Sự quy nạp ngũ hành trong thiên nhiên và trong cơ thể con người

quy luật ngũ hành trong cơ thể

3. Quy luật hoạt động của ngũ hành

Ngũ hành luôn vận động theo quy luật nhất định, trong điều kiện bình thường hay sinh lý vật chất thì đều có quan hệ mật thiết với nhau. Chúng có thể thúc đẩy nhau để không ngừng - tương sinh hoặc chế ước nhau - tương khắc.

quy luật tương sinh tương khắc

Quy luật tương sinh tương khắc

3.1. Quy luật tương sinh

Ngũ hành tương sinh là chỉ mối quan hệ sinh ra nhau một cách thứ tự, thúc đẩy nhau phát triển của các hành. Trong đó, mộc sinh hỏa, hỏa sinh thổ, thổ sinh kim, kim sinh thủy, thủy sinh mộc. Đây là quy luật tất yếu và được tuần hoàn bất biến. 

Trong cơ thể người thì ngũ hành tương sinh sẽ thể hiện là:

  • Can mộc sinh tâm hỏa
  • Tâm hỏa sinh tỳ thổ
  • Tỳ thổ sinh phế kim
  • Phế kim sinh thận thủy
  • Thận thủy sinh can mộc  

3.2. Quy luật tương khắc

Đối lập với ngũ hành tương sinh chính là ngũ hành tương khắc. Ngũ hành tương khắc là chỉ mối quan hệ lần lượt ức chế lẫn nhau của các hành. Theo đó, Mộc khắc thổ, thổ khắc thủy, thủy khắc hỏa, hỏa khắc kim, kim khắc mộc. Quy luật tương khắc cũng tuần hoàn song hành cùng quy luật tương sinh. 

Trong cơ thể người thì ngũ hành tương sinh sẽ thể hiện: 

  • Can mộc khắc tỳ thổ
  • Tỳ thổ khắc thận thủy
  • Thận thủy khắc tâm hỏa
  • Tâm hỏa khắc phế kim
  • Phế kim khắc can mộc

3.3. Quy luật vũ - thừa

Trong điều kiện bất thường hay bệnh lý thì sẽ theo quy luật vũ - thừa

  • Tương thừa là chỉ hiện tượng hành nọ, tạng nọ khắc hành kia, tạng kia quá mạnh gây sinh ra bệnh. Ví dụ: Can mộc khắc Tỳ thổ quá mạnh sẽ gây bệnh đau dạ dày.
  • Tương vũ là hiện tượng hành nọ tạng nọ không khắc được hành kia tạng kia. Ví dụ: Tỳ thổ không khắc được Thận thủy thì sẽ gây tiêu hóa kém, thiếu dinh dưỡng dẫn tới phù.

4. Ứng dụng của thuyết ngũ hành trong y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền thì học thuyết Ngũ hành chính là kim chỉ nam cho mọi hoạt động chẩn đoán, điều trị bệnh. 

4.1. Về quan hệ sinh lý

Theo học thuyết Ngũ hành về quy luật tương sinh - tương khắc thì mối quan hệ sinh lý với các tạng cụ thể như sau:

  • Cam mộc sinh tâm hỏa: can là tàng huyết bình thường để tâm phát huy khả năng chủ huyết mạch
  • Tâm hỏa sinh tỳ thổ: tâm là huyết mạch hoạt động bình thường sẽ giúp cho tỳ sinh huyết, thống huyết, vận hóa tốt hơn
  • Thận thủy khắc tâm hỏa: thận thủy sẽ ức chế tâm hỏa cang thịnh
  • Phế kim khắc can mộc: phế khí thanh túc sẽ ức chế can dương thượng cang

4.2. Về quan hệ bệnh lý

Thông qua vị trí của ngũ hành, các thầy thuốc sẽ thăm khám và chẩn đoán nơi phát sinh bệnh tiếp đó đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Chẳng hạn:

  • Chính tả: Do chính bản thân tạng phủ ấy vốn dĩ có bệnh
  • Hư tà: Do trước đó nó đã bị lây bệnh, còn được gọi là từ mẹ truyền sang con
  • Thực tả: Do tạng sau nó gây bệnh cho tạng đó, đây gọi là từ con truyền sang mẹ
  • Vi tà: Do tạng khắc tạng đó không thể khắc được mà gây ra bệnh (tương thừa)
  • Tặc tà: Do tạng đó không thể khắc tạng khác và sinh ra bệnh (tương vũ)

ngũ hành trong cơ thẻ

Ngũ hành trong cơ thể

4.3. Về chẩn đoán

Học thuyết Ngũ hành được áp dụng nhất nhiều trong việc chẩn đoán bệnh. Thầy thuốc sẽ dựa vào sắc mặt, vị và mạch đập của người bệnh mà chẩn đoán bệnh trạng. Ví dụ:

  • Người bệnh có sắc mặt xanh, nhợt nhạt, thèm chua mạch huyền có thể là can bệnh. Những người có sắc vàng là chứng bệnh thuộc tỳ, sắc trắng bệnh thuộc phế, sắc đen có thể thuộc thận, sắc đỏ thuộc bệnh tâm. 
  • Bệnh nhân hay cáu gắt có thể bệnh ở can, nói cười huyên thuyên bệnh thuộc tâm, sợ hãi bệnh ở thận, buồn chán bệnh ở phế, lo nghĩ quá nhiều bệnh thuộc tỳ.
  • Nếu bạn bị tay chân run, co quắp bệnh ở can, thường xuyên chảy máu cam, viêm mũi dị ứng bệnh ở phế vị, mạch nhỏ và hư bệnh ở tâm, chậm nói, chậm đi, lâu mọc răng bệnh ở thận.

4.4. Về điều trị

Bằng cách sử dụng học thuyết Ngũ hành để chẩn đoán bệnh thì các thầy thuốc sẽ dựa vào đó để điều trị và khống chế bệnh. 

Theo quy luật tương sinh: con hư thì bổ mẹ, mẹ thực thì tả con

  • Tạng con hư thì bổ vào tạng mẹ. Ví dụ phế hư( lao phổi, viêm phế quản mãn,..) thì phải bổ tạng tỳ để dưỡng phế vì tỳ là mẹ của phế
  • Tạng mẹ thực thì tả vào tạng con. Như phế thực (hen phế quản) thì phải tả vào tạng thận vì thận là con của phế

Dựa theo tương thừa, tương vũ tìm nguồn gốc chính của bệnh. Ví dụ đau dạ dày do can khí uất kết mà “thừa tỳ” thì phép chữa phải bình can, sơ càn là chính. 

4.5. Về thuốc

Dựa vào bảng quy loại Ngũ hành vị, sắc của thuốc có quan hệ với tạng phủ trong cùng hành. Ví dụ:

  • Vị cay thuộc kim, tạng phế cũng thuộc hành kim, thuốc có vị cay thường vào kinh phế và vị cay dùng nhiều hại phế
  • Vị mặn màu đen thuộc thủy, vào kinh thận do đó mặn quá hại thận
  • Để thuốc vào phế ta thường sao tẩm với nước gừng
  • Để thuốc vào thận ta thuồng uống thuốc với nước có pha chút muối

Trên đây là các thông tin chi tiết liên quan tới học thuyết ngũ hành mà người bệnh cần quan tâm tới. Đây là phạm trù lý luận biện chứng trong triết học cổ đại hiện càng ngày càng đi sâu vào y học cổ truyền và trở thành kim chỉ nam dẫn dắt quá trình điều trị tận gốc căn nguyên của các bệnh mãn tính. 

>> Tìm hiểu ngay: Tiên thiên, hậu thiên, thuỷ hoả: "Chữa một bệnh trăm bệnh đều khỏi"

Bình luận bài viết
(*) Thông tin bắt buộc

Bài viết liên quan

Xem tất cả
Thuốc An Thần hỗ trợ an thần, ngon giấc trị chứng an thần bất an

Thuốc An Thần hỗ trợ an thần, ngon giấc trị chứng an thần bất an

Ngày đăng:18/10/2022, Bởi: Phạm Thị Thắm
Thuốc An Thần có tác dụng chữa các trường hợp mất ngủ, hồi hộp, vật vã và các trường hợp nhức đầu, chóng mặt, cho giật, động kinh. Đây chính là những bài thuốc chuyên biệt chủ trị bệnh...
Xem chi tiết
Nguyên tắc: "chữa bệnh chữa tận gốc" của Thánh y Hải Thượng Lãn Ông

Nguyên tắc: "chữa bệnh chữa tận gốc" của Thánh y Hải Thượng Lãn Ông

Ngày đăng:21/09/2022, Bởi: Trần Quốc Tâm
Hải Thượng Lãn Ông là một người thầy y đức, được mệnh danh là vị danh y nổi tiếng của nền y học Việt Nam. Ông đã có những thành tựu vĩ đại dù trải qua hàng trăm năm vẫn giữ vẹn nguyên...
Xem chi tiết
Bài thuốc Thanh Nhiệt dứt điểm nóng trong - giải độc cơ thể

Bài thuốc Thanh Nhiệt dứt điểm nóng trong - giải độc cơ thể

Ngày đăng:16/08/2022, Bởi: Phạm Thị Thắm
Thuốc Thanh Nhiệt là các bài thuốc có tác động thanh giải nhiệt tà ở phần lý.  Nghĩa là sử dụng các vị thuốc có tính mát để chữa những chứng bệnh gây ra do nhiệt trong người gây nên. Hãy...
Xem chi tiết
Thuốc Bổ nâng cao sức khỏe tổng thể giải trừ tà khí xâm nhập

Thuốc Bổ nâng cao sức khỏe tổng thể giải trừ tà khí xâm nhập

Ngày đăng:16/08/2022, Bởi: Phạm Thị Thắm
Theo Đông y, mọi bệnh tật phát sinh đều do chính khí không thắng được tà khí. Trong đó chính khí chính là sức đề kháng còn tà khí chính là những nguyên nhân gây nên bệnh. Khi chính khí suy nhược...
Xem chi tiết
Thuốc Nhuận Tràng -  Loại bỏ ngay tình trạng táo bón kéo dài

Thuốc Nhuận Tràng - Loại bỏ ngay tình trạng táo bón kéo dài

Ngày đăng:16/08/2022, Bởi: Phạm Thị Thắm
Thuốc Nhuận Tràng là những vị thuốc có tác dụng chữa các trường hợp táo bón do sốt cao mất nước, phụ nữ bị táo bón sau khi đẻ, táo bón ở người già do thiếu nước. Đây là các vị thuốc...
Xem chi tiết
Thuốc Chữa Ho đặc trị long đờm cắt nhanh các cơn ho kéo dài

Thuốc Chữa Ho đặc trị long đờm cắt nhanh các cơn ho kéo dài

Ngày đăng:16/08/2022, Bởi: Phạm Thị Thắm
Ho là bệnh liên quan tới ngoại cảm và nội thương do đó, muốn dứt điểm tình trạng ho kéo dài thì không chỉ điều trị triệu là đủ. Cần phải tập trung bồi bổ tạng phủ bằng các bài thuốc...
Xem chi tiết
Thuốc Hành Khí chủ trị giải uất, thúc đẩy khí huyết lưu thông

Thuốc Hành Khí chủ trị giải uất, thúc đẩy khí huyết lưu thông

Ngày đăng:16/08/2022, Bởi: Phạm Thị Thắm
Thuốc hành khí là loại thuốc được sử dụng với công dụng thúc đẩy khí huyết lưu thông để điều hòa khí huyết trong cơ thể. Đây chính là dòng thuốc được sử dụng để điều trị các...
Xem chi tiết
Thuốc Cầm Máu tác động dứt điểm chứng chảy máu kéo dài

Thuốc Cầm Máu tác động dứt điểm chứng chảy máu kéo dài

Ngày đăng:16/08/2022, Bởi: Phạm Thị Thắm
Thuốc Cầm Máu được sử dụng chính trong trường hợp chảy máu kéo dài khó kiểm soát. Đây không chỉ là những thuốc cắt nhanh tình trạng chảy máu xung huyết, chảy máu cam. Mà các vị thuốc này còn...
Xem chi tiết
Thuốc Hoạt Huyết đặc trị các bệnh gây ra do xung huyết

Thuốc Hoạt Huyết đặc trị các bệnh gây ra do xung huyết

Ngày đăng:16/08/2022, Bởi: Phạm Thị Thắm
Bài thuốc Hoạt huyết là bài thuốc đặc trị chữa các chứng huyết ứ, ví dụ như bệnh nhiễm sốt cao, bụng dưới đầy đau, tiểu tiện không lợi, đại tiện phân đen, khí hư, huyết trệ, kinh mạch...
Xem chi tiết
Thuốc Lợi Niệu và các vị thuốc đặc trị không được bỏ qua

Thuốc Lợi Niệu và các vị thuốc đặc trị không được bỏ qua

Ngày đăng:16/08/2022, Bởi: Phạm Thị Thắm
Thuốc lợi niệu được sử dụng chính trong bài thuốc thúc đẩy tiểu tiện dễ dàng, khắc phục tình trạng số lượng nước tiểu tăng, làm nước tiểu trong. Những vị thuốc này có thể sử dụng...
Xem chi tiết

Tin tức - Sự kiện

Trung tâm nghiên cứu Y Học Cổ Truyền PQA - Nơi bảo tồn và nâng tầm tinh hoa YHCT dân tộc

Trung tâm nghiên cứu Y Học Cổ Truyền PQA - Nơi bảo tồn và nâng tầm tinh hoa YHCT dân tộc

Ngày đăng:14/03/2023
Trải qua thời gian xây dựng và phát triển, Trung tâm nghiên cứu YHCT - Dược phẩm PQA chính thức trở thành đơn vị chuyên nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ sản xuất để tạo ra các sản...
Dược phẩm PQA vui mừng du xuân Quý Mão 2023

Dược phẩm PQA vui mừng du xuân Quý Mão 2023

Ngày đăng:07/03/2023
Mừng xuân Quý Mão 2023, Dược phẩm PQA đã tổ chức chuyến đi đặc biệt, lễ chùa đầu năm để cầu chúc bình an, may mắn, lộc phát cho toàn thể CBNV công ty và cầu một năm “thuận buồm xuôi gió”...
Dược phẩm PQA tổ chức Hội thi Cắm hoa nghệ thuật Chào mừng 8/3

Dược phẩm PQA tổ chức Hội thi Cắm hoa nghệ thuật Chào mừng 8/3

Ngày đăng:06/03/2023
Hòa mình cùng không khí Chào mừng kỷ niệm 113 năm ngày Quốc tế Phụ nữ (08/03/1910 - 08/03/2023), Dược phẩm PQA đã tổ chức Hội thi cắm hoa nghệ thuật với chủ đề "Phụ nữ là để yêu thương".
Dược phẩm PQA vinh dự nhận chứng chỉ FDA của Mỹ

Dược phẩm PQA vinh dự nhận chứng chỉ FDA của Mỹ

Ngày đăng:07/02/2023
Công ty cổ phần Dược phẩm PQA với hơn 10 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực Dược phẩm bảo vệ sức khỏe đã đạt tiêu chuẩn và được cấp Giấy chứng nhận đã đăng ký với FDA Hoa Kỳ. Đây chính là...
Nhà máy đạt chuẩn GMP của Dược phẩm PQA nơi gửi trọn niềm tin chất lượng sản phẩm

Nhà máy đạt chuẩn GMP của Dược phẩm PQA nơi gửi trọn niềm tin chất lượng sản phẩm

Ngày đăng:10/12/2022
Công ty cổ phần dược phẩm PQA chuyên sản xuất, kinh doanh các sản phẩm là dược phẩm, thực phẩm chức năng có nguồn gốc hoàn toàn từ dược liệu thiên nhiên, chăm sóc sức khỏe và sắc đẹp toàn...
PQA trao gửi món quà yêu thương tới các trẻ em khuyết tật

PQA trao gửi món quà yêu thương tới các trẻ em khuyết tật

Ngày đăng:10/12/2022
Với tinh thần tương thân tương ái, cảm thông và sẻ chia những khó khăn với cộng đồng, Dược phẩm PQA luôn dành một phần ngân sách cho các hoạt động từ thiện, hỗ trợ các trung tâm nuôi dưỡng...
Dược phẩm PQA tự hào nhận giải thưởng "Thương Hiệu Vàng" 2022

Dược phẩm PQA tự hào nhận giải thưởng "Thương Hiệu Vàng" 2022

Ngày đăng:09/12/2022
Ngày 27/11, Lễ kỷ niệm Ngày phòng chống hàng giả, hàng nhái năm 2022 được tổ chức bởi Hiệp hội VATAP phối hợp với Tạp chí Thương hiệu và Công luận, Tạp chí Thương hiệu và sản phẩm, đồng...
Dược phẩm PQA không ngừng đổi mới để nâng cao chất lượng phục vụ khách hàng

Dược phẩm PQA không ngừng đổi mới để nâng cao chất lượng phục vụ khách hàng

Ngày đăng:08/12/2022
Nhằm nâng cao trải nghiệm sản phẩm của khách hàng, nâng cao kỹ năng chuyên môn, nâng cao nghiệp vụ tư vấn, chăm sóc khách hàng của đội ngũ dược sĩ PQA. Dược phẩm PQA đã tổ chức lớp tập...
0818 288 717