Táo bón là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị bệnh

Theo kết quả điều tra sức khỏe của tổ chức International Health Interviewer Survey, mỗi năm tại Mỹ có gần 5 triệu người bị táo bón kéo dài, với tỷ lệ nữ nhiều hơn nam. Theo số liệu điều tra gần đây của Vietnam Health Monitor, có tới 30% dân số Việt Nam bị táo bón kéo dài trên 12 tháng.

Theo kết quả điều tra sức khỏe của tổ chức International Health Interviewer Survey, mỗi năm tại Mỹ có gần 5 triệu người bị táo bón kéo dài, với tỷ lệ nữ nhiều hơn nam. Theo số liệu điều tra gần đây của Vietnam Health Monitor, có tới 30% dân số Việt Nam bị táo bón kéo dài trên 12 tháng.

Có thể thấy táo bón là hiện tượng vô cùng phổ biến, nó cũng ảnh hưởng tới sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người mắc. Vậy táo bón là gì? Tìm hiểu nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và phương án phòng ngừa táo bón hiệu quả.

Táo bón là gì?

Táo bón là tình trạng nhu động ruột của người bệnh hoạt động không thường xuyên gây khó khăn trong việc đi đại tiện. 

Theo Ths. BS. Nguyễn Thị Tuyết Lan, Trưởng khoa Khám bệnh, BV Y học Cổ truyền TW: “Táo bón là tình trạng đi đại tiện gặp khó khăn do phân trở nên cứng và rắn hơn bình thường.”

 Táo bón kéo dài nhiều ngày có nguy cơ tiến triển thành mãn tính. Người mắc táo bón phải rặn nhiều lần khi đi vệ sinh, gây đau đớn, viêm nhiễm và nguy cơ tiến triển thành các bệnh lý nguy hiểm.

Nguyên nhân gây táo bón 

Nhiều người thường nghĩ rằng, táo bón là một tình trạng đơn giản, có thể tự khỏi mà không cần tác động bất kỳ yếu tố nào. Tuy nhiên, chính sự chủ quan này khiến nhiều người mắc táo bón nhẹ chuyển biến sang giai đoạn nặng. 

Đừng chủ quan với một số nguyên nhân gây táo bón điển hình: 

1. Thiếu chất xơ

Theo bác sĩ Trần Ngọc Bảo, Phó Chủ nhiệm Bộ môn Nội Đại học Y dược TP HCM, một chế độ dinh dưỡng thiếu hụt chất xơ là nguyên nhân điển hình gây táo bón. 

Chất xơ có vai trò bổ sung nước vào ống tiêu hóa, giúp phân mềm và dễ đi ngoài hơn. Bên cạnh đó, chất xơ không hòa tan ở ruột còn là môi trường lý tưởng để các vi lợi khuẩn cho hệ tiêu hóa phát triển.

Chất xơ có vai trò bổ sung nước vào, giúp phân mềm và dễ đi ngoài hơn

Do đó, thiếu chất xơ gây ra tình trạng thiếu nước, khiến phân khô và cứng, khó đào thải ra ngoài lâu ngày sinh ra táo bón. 

Chế độ ăn uống hằng ngày quá nhiều chất đạm như trứng, sữa, thịt, tinh bột và không bổ sung rau xanh càng làm bạn dễ dàng bị táo bón.

2. Không uống đủ nước

Một thói quen mà hầu hết các đối tượng táo bón đều mắc phải là uống không đủ nước. Nước có vai trò bài tiết chất thải, giải độc cho cơ thể. Đồng thời, nước còn có tác dụng làm mềm phân, chống táo bón, cung cấp cho quá trình bài tiết.

Do đó, không uống đủ nước là một trong những nguyên nhân điển hình gây táo bón. 

3. Lười vận động

Thói quen ít vận động khiến phân trong trực tràng bị ứ đọng và tích tụ lại, ruột hoạt động kém và dễ táo bón. Các đối tượng có thể bị táo bón do ít vận động như bà bầu, mẹ sau sinh, người già chức năng xương suy yếu,...

4. Trầm cảm 

Theo một thống kê cho thấy, 33% số bệnh nhân bị táo bón có nguyên nhân trầm cảm. Người bị trầm cảm có thói quen ăn uống, sinh hoạt không điều độ. Việc ăn ngủ kém, khó ngủ có thể gây ảnh hưởng tới hoạt động của đường ruột. 

Các thói quen cũng như thời gian chuyển hóa trong cơ thể của bệnh nhân trầm cảm cũng vì thế mà rối loạn và quá trình này có thể dẫn đến táo bón. 

5. Lạm dụng thuốc Tây

Một số loại thuốc như thuốc giảm đau, thuốc trầm cảm có tác động đến ruột của bạn, giảm nhu động ruột, tình trạng phân tồn tại lâu và mất nước.

Thuốc giảm đau còn khiến hệ tiêu hóa giảm tiết dịch vào lòng ống khiến phân trở nên cứng hơn. Theo thống kê, có tới 50% người bệnh sử dụng thuốc giảm đau opioid bị táo bón. Loại thuốc này khiến hoạt động của nhu động ruột giảm, phân tồn tại trong trực tràng lâu hơn. Dùng thuốc giảm đau lâu ngày khiến táo bón thêm trầm trọng. 

Lạm dụng một số thuốc giảm đau, trầm cảm...gây lên tình trạng táo bón

Thuốc chống trầm cảm cũng là một trong những nguyên nhân khiến tình trạng phân khó tống ra ngoài. Thuốc trầm cảm ức chế acetylcholine, khiến ruột giảm hoạt động thức ăn tồn lâu trong ruột dẫn tới khó tiêu.

6. Nhịn đi ngoài 

Thói quen nhịn đi vệ sinh hình thành trong cuộc sống sinh hoạt hằng ngày khi bạn quá bận rộn với công việc.

Khi trực tràng đầy phân, tín hiệu trực tiếp báo tới não bộ của bạn khiến bạn muốn đi vệ sinh. Nếu không thể đi ngoài ngay lập tức, ruột sẽ tiếp tục hấp thụ nước cho tới khi phân được đào thải hoàn toàn. Tình trạng này càng làm phân trở nên khô cứng, không đi ngoài được và gây nên táo bón.

7. Rối loạn tuyến giáp, thần kinh vận động

Hormone tuyến giáp ảnh hưởng tới hầu hết các bộ phận trong cơ thể, đặc biệt là hệ tiêu hóa. Người bị bệnh suy giáp thường mắc táo bón, còn người bị cường giáp sẽ gặp tiêu chảy và đau bụng. 

Rối loạn tuyến giáp, thần kinh vận động cũng khiến bệnh nhân dễ rơi vào trầm cảm, lo âu. Đó cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc táo bón. 

Triệu chứng táo bón 

Các dấu hiệu táo bón điển hình: 

• Không đi ngoài được: Người mắc táo bón có tần suất đi ngoài ít hơn 3 lần/tuần 
•  Đầy bụng, đầy hơi, khó tiêu: Phân khô và cứng, rời rạc thành cục, tích trữ lâu ngày trong ruột già, gây đầy bụng, chướng bụng, khó đi ngoài, đau bụng  
• Mệt mỏi, chán ăn: Người bị táo bón lâu ngày luôn trong tình trạng mệt mỏi, ăn uống không hấp thụ, không ngon miệng, buồn nôn 
• Viêm nhiễm, nứt rách hậu môn: Táo bón đi ngoài khó khăn, phải rặn nhiều lần, có thể gây nứt rách hậu môn, gây viêm nhiễm, thậm chí nhiễm khuẩn, đau rát vùng hậu môn 
• Chảy máu hậu môn: Vùng hậu môn bị viêm nhiễm, nứt rách, mỗi khi rặn đi ngoài có máu lẫn giấy vệ sinh hoặc lẫn phân, lẫn chất nhầy. 

 Khi nào bạn nên tới gặp bác sĩ? 

Trường hợp bệnh nhân mắc táo bón kèm theo một số biểu hiện sau, hãy đưa bệnh nhân tới bác sĩ: 

• Chảy máu trực tràng 
• Máu lẫn nhiều trong phân 
• Đau bụng liên tục, nôn mửa 
• Sốt, đau thắt lưng 
• Sút cân, suy nhược cơ thể.

Đau bụng liên tục kéo dài là triệu chứng gây táo bón

Đối tượng nào có nguy cơ mắc táo bón? 

Nếu thuộc một trong những đối tượng sau, nguy cơ cao bạn sẽ có nhiều khả năng mắc táo bón: 

• Phụ nữ, đặc biệt phụ nữ mang thai hoặc sau sinh: Hormone nội tiết thay đổi, chế độ ăn uống, sinh hoạt quá nhiều dinh dưỡng, dễ gây táo bón 
•  Người già: Người cao tuổi có chức năng đường ruột suy giảm, ít vận động, dễ có khả năng mắc táo bón 
• Người mắc các vấn đề tiêu hóa: Người bị các chứng rối loạn tiêu hóa hoặc mắc các bệnh lý viêm đại tràng, trực tràng,... sẽ thường xuyên bị táo bón 
•  Người dùng thuốc, các thực phẩm chức năng chứa tác dụng phụ: Nhiều bệnh nhân đang điều trị các chứng trầm cảm hay các bệnh lý khác phải sử dụng nhiều kháng sinh có thể gây ra táo bón
• Người có chế độ dinh dưỡng thiếu khoa học: Tất cả các đối tượng người lớn, trẻ nhỏ, người già,... ăn uống thiếu chất xơ, chế độ ăn nhiều đạm, chất béo khó tiêu hóa đều mắc phải táo bón. 

Tác hại của táo bón lâu ngày - Những biến chứng nguy hiểm 

Táo bón không phải hiện tượng nguy hiểm. Tuy nhiên, táo bón không được điều trị sớm, kéo dài có thể gây ra nhiều biến chứng táo bón nguy hiểm, ảnh hưởng tới sức khỏe. 

1. Biến chứng thành bệnh trĩ 

Táo bón lâu ngày với tình trạng phân ứ đọng và tắc ruột sẽ gây phình các tĩnh mạch xung quanh hậu môn. Khi đi ngoài bị đau đớn, chảy máu, lâu ngày dẫn tới bệnh trĩ. Mỗi khi đi ngoài phải cố rặn, tăng áp lực ổ bụng khiến búi trĩ ngày càng lớn. 

Theo số liệu thống kê, tỷ lệ mắc bệnh trĩ ở Việt Nam là 30-50% dân số. Bệnh trĩ gây nên những bất tiện trong cuộc sống sinh hoạt của người bệnh, và phải phẫu thuật để chữa khỏi. 

2. Gây nứt rách hậu môn, viêm nhiễm hậu môn 

Tình trạng phân cứng, khô khiến mỗi lần đi vệ sinh trở thành nỗi ám ảnh vì phải cố rặn. Tình trạng xảy ra thường xuyên sẽ gây nên nứt rách hậu môn, gây chảy máu, thậm chí sưng phù, đỏ mọng, lở loét viêm ống hậu môn. Chảy máu nhiều có thể gây thiếu máu cho người bị táo bón. 

Bên cạnh đó, nứt rách hậu môn khiến cho hậu môn luôn ở trong tình trạng ẩm ướt, tạo điều kiện cho vi khuẩn xuất hiện, gây viêm nhiễm. 

3. Viêm đại tràng, trực tràng 

Viêm đại tràng xuất hiện khi bị nhiễm khuẩn, ký sinh trùng, hội chứng ruột kích thích, ảnh hưởng của điều trị xạ, hóa trị, uống nhiều rượu bia. Táo bón lâu ngày gây viêm nhiễm, vi khuẩn tấn công gây nên viêm đại tràng. 

Táo bón kéo dài lâu ngày gây nên viêm đại tràng, trực tràng

Khối phân khi bị táo bón luôn gây sang chấn gây viêm niêm mạch trực tràng, tăng nguy cơ gây các bệnh viêm nhiễm, abces hậu môn - trực tràng, rò hậu môn,... 

 4. Ung thư hậu môn, đại tràng 

Hậu quả xấu nhất của táo bón lâu ngày là ung thư hậu môn, đại tràng. Táo bón lâu ngày gây chảy máu, viêm nhiễm hậu môn, đại tràng, vi khuẩn xâm nhập và sản sinh ra tế bào ung thư. 

Táo bón mãn tính có thể gây nên ung thư hậu môn đại tràng ác tính. Bệnh gây nguy hiểm tới sức khỏe cũng thậm chí đe dọa tính mạng của người bệnh. 

5. Sa trực tràng 

Sa trực tràng là tình trạng một phần hoặc toàn bộ trực tràng bị lộn ra ngoài khỏi lỗ hậu môn. Các biểu hiện của sa trực tràng là chảy máu trực tràng, táo bón buốt xót, cảm giác tắc nghẽn khi đi đại tiện. 

Khi táo bón kéo dài có thể gây nên tình trạng sa trực tràng. Nếu có tình trạng ra máu tươi, đau bụng dưới, có thể bạn đã mắc bệnh sa trực tràng, nên đến bác sĩ để được khám xét và có phương pháp điều trị phù hợp. Sa trực tràng có thể điều trị bằng cách phẫu thuật. 

Các triệu chứng của ung thư trực tràng bạn cần quan tâm và theo dõi: 

• Chảy máu trực tràng, hậu môn, gây đau rát, ngứa hậu môn 
• Phát hiện các khối u xung quanh hậu môn 
• Có thể đại tiện không tự chủ 
• Đầy hơi, khó tiêu, táo bón nặng 
• Chất nhầy chất lỏng ở hậu môn. 

Cách trị táo bón hiệu quả

1. Tây y

Thuốc Tây y có ưu điểm loại bỏ triệu chứng táo bón nhanh chóng. Các loại thuốc phổ biến trong trị táo bón là thuốc nhuận tràng, thuốc xổ, thuốc thụt,… 

• Thuốc bổ sung chất xơ: Giúp chuyển hóa chất xơ vào phân, làm mềm phân, giúp phân di chuyển dễ hơn 
• Thuốc thẩm thấu: Tăng tiết dịch từ ruột, kích thích nhu động ruột để phân di chuyển dễ dàng qua đại tràng 
• Thuốc làm mềm phân: Natri docusate, canxi docusate có tác dụng làm mềm phân nhờ cơ chế hút nước từ đường ruột vào phân 
• Thuốc thụt, thuốc đặt hậu môn: Kích thích nhu động ruột hoạt động mạnh hơn, làm mềm phân, tăng co bóp cơ trơn để đi đại tiện dễ dàng. 

Thuốc Tây y loại bỏ triệu chứng táo bón nhanh chóng

Tuy nhiên, thuốc trị táo bón tiềm ẩn nhiều tác dụng phụ nguy hiểm nếu lạm dụng thuốc trong thời gian dài. 

2. Dân gian

Từ xưa đến nay, người ta thường truyền tai nhau các cách trị táo bón ở người lớn bằng các mẹo dân gian như dùng cây chó đẻ, hạt thì là hay mật ong. Đây đều là những nguyên liệu dễ tìm trong căn bếp của mỗi gia đình.

2.1 Mẹo trị táo bón từ hạt thì là 

Nghiên cứu cho thấy các chất trong hạt thì là có tác dụng làm kích thích co bóp nhu động ruột, hỗ trợ tiêu hóa thức ăn. Chính vì vậy, bạn có thể tận dụng nguyên liệu dễ kiếm này để khắc phục tình trạng khó đi cầu.

Cách trị táo bón hiệu quả từ hạt thì là 

• Chuẩn bị: Hạt thì là khô
• Cách dùng: Sao hạt thì là cho chín vàng, nghiền thành bột mịn. Mỗi ngày đều đặn lấy 1/2 thìa pha cùng nước ấm uống vào buổi sáng.

2.2 Trị táo bón bằng cây chó đẻ

Cây chó đẻ có tính mát, thường được dùng để thanh lọc cơ thể, trị nóng trong, kích thích đại tiện và giúp ăn uống ngon miệng hơn. Từ lâu, loại cây này được người Ấn Độ và nhiều quốc gia khác sử dụng làm thuốc chữa táo bón, kiết lỵ, thậm chí một số vấn đề về gan.

Để chữa táo bón bằng cây chó đẻ, bạn có thể thực hiện như sau: Lấy 40g cây chó đẻ nấu nước uống thay trà mỗi ngày.

2.3 Cách chữa táo bón bằng mật ong

Mật ong không chỉ có tác dụng tăng cường hệ miễn dịch, thải độc, ức chế hại khuẩn mà còn có tác dụng bôi trơn hệ tiêu hóa, làm mềm phân. 

Cách trị táo bón ở người lớn bằng mật ong như sau: Lấy 100g mật ong quấy đều với 1 ly sữa ấm, uống vào buổi sáng trước khi ăn để kích thích đại tiện, tạo thói quen đi cầu mỗi ngày.

Cách phòng ngừa bệnh táo bón

Táo bón chủ yếu sinh ra do thói quen ăn uống, sinh hoạt thiếu khoa học. Rất đơn giản, để phòng ngừa táo bón hợp lý, hãy tuân thủ các thói quen sau: 

• Giảm lượng tinh bột, chất đạm, bổ sung chất xơ từ rau củ và các loại trái cây trị táo bón như rau cải, khoai lang, mồng tơi, rau má, đu đủ, bơ, các loại hạt như đỗ đen, đậu đỏ, đỗ xanh,...
• Uống đủ 2-2,5 lít nước mỗi ngày để quá trình đi ngoài diễn ra dễ dàng hơn. Cũng có thể thay đổi bằng nước ép hoa quả, rau,...
• Không nhịn đi vệ sinh, có thói quen đi vệ sinh đúng giờ 
• Vận động thường xuyên cho cơ thể khỏe mạnh, đường ruột hoạt động tốt 
• Không lạm dụng các loại giảm đau, trầm cảm
• Hạn chế các chất kích thích, rượu bia, cà phê, thuốc lá,..
• Hít thở bằng bụng, thúc đẩy lưu thông đường ruột

Trên đây là tất cả thông tin cho câu hỏi táo bón là gì? Hy vọng bạn đọc đã nắm những kiến thức cơ bản trong phòng ngừa và chữa táo bón. Chế độ ăn uống, sinh hoạt khoa học là điều quan trọng nhất. Kết hợp sử dụng một số loại thuốc trong quá trình điều trị để dứt điểm hoàn toàn táo bón.